Streekplanten voor tuinen

Dat inheemse planten belangrijk zijn voor onze inlandse natuur, is je wellicht wel bekend, maar met meer dan 2000 planten in Nederland en 1400 in Vlaanderen, vraag je je misschien af welke planten dan geschikt zijn voor jouw tuin? Govert de Jong gaat bij inheemse planten- en zadenkwekerij Cruydt-Hoeck langs om hierin te duiken.

Verscholen achter een bos, tussen landbouwgronden en kruidenrijke graslanden vind ik Cruydt-Hoeck, in het Friese Nijeberkoop. Dat deze kwekerij leeft is onmiskenbaar: ik word begroet door overweldigend vogelgezang, vlinders, zweefvliegen, vele soorten inheemse planten en de hoogbejaarde kat van mede-eigenaar Jojanneke Bijkerk. En ja, dan slaat mijn hart wel een sprongetje, want inheems is toch wel écht mijn straatje.

Een van de vriendelijke collega’s gaat samen met mij op zoek naar Jojanneke, die we vinden in een van de kweektunnels. “We zijn nu druk bezig met het voorzaaien, zodat we die later kunnen uitplanten. Al deze planten komen op onze open velden, zodat we daar de zaden van kunnen oogsten … maar kom, we drinken eerst even wat bij ons huis.”

Natuurrijk of natuurlijk?

Tijdens het kopje thee aan de picknickbank in de schaduw, stelt Jojanneke mij de vraag: “Heb jij een natuurlijke of een natuurrijke tuin?” Dat is een interessante vraag. Ik zeg namelijk altijd dat ik een natuurlijke tuin heb, omdat ik op een natuurlijke manier tuinier, maar dat maakt het nog géén ‘natuurlijke tuin’. Jojanneke vertelt waarom: “Een natuurrijke tuin is een tuin waar je zoveel mogelijk soorten in wilt hebben, inheems én niet-inheems. In een natuurlijke tuin wil je de natuur nabootsen. Ik vind dat je zelf moet weten wat je in je tuin zet, maar sommige planten helpen de biodiversiteit meer dan anderen.” Mijn conclusie is dat ik in mijn tuin een natuurrijke tuin heb, maar op sommige plekken een natuurlijke tuin probeer te creëren, zoals rond mijn vijver of onder de bomen.

Van plantgemeenschappen …

We borduren voort op de natuurlijke tuin. Als je door het land reist, dan valt je vast op dat de open duinen aan de Noordzeekust er totaal anders uitzien dan de Utrechtse Heuvelrug met zijn bossen. Of dat de Waddenzee in geen enkel opzicht lijkt op het Limburgse Geuldal, laat staan de Ardennen. Doordat het landschap zo enorm verschilt, is ook de bodem op veel plekken anders, en daarmee de planten die daar kunnen voorkomen.

Op specifieke plekken en omstandigheden vind je planten die bij elkaar horen – of in elk geval vaak bij elkaar gevonden worden. Dit worden ook wel plantengemeenschappen genoemd. Deze hebben vaak deftige namen, zoals bijvoorbeeld bij mij in de buurt de Associatie van Egelskop en Pijlkruid. Dit klinkt misschien wat wetenschappelijk, maar het mooie voor de natuurlijke tuin is, is dat je op basis van zo’n associatie kunt zien welke planten daarbij horen.

… tot streekeigen zadenmengsels

Als je wilt bijdragen aan de lokale natuur, dan is het des te beter om planten te kiezen die ook van nature voorkomen in jouw omgeving (de plantgemeenschappen). De diertjes die afhankelijk zijn van deze planten, zijn namelijk ook van nature aanwezig op die plek. Daarnaast is de kans dat deze planten goed aanslaan groter, dan planten die een heel ander milieu nodig hebben. Als tip: kijk uit naar wilde planten die je mooi vindt in je directe, natuurlijke omgeving.

“Voor gemeenten ontwikkelden wij al jarenlang gebiedseigen zadenmengsels en omdat de vraag steeds groter werd, zijn we drie jaar geleden begonnen met het ontwerpen van deze mengsels voor álle gemeenten in Nederland – en inmiddels ook voor gemeenten in Vlaanderen en Brussel. Vorig jaar hebben we, in samenwerking met Streektuinen.nl. voor particulieren streektuinmengsels beschikbaar kunnen maken. Zo heeft iedereen de kans om streekeigen planten in de tuin te hebben. We zien dat veel tuiniers en vakmensen deze steeds vaker kiezen, soms ook in combinatie met ‘gewone’ zadenmengsels”, vertelt Jojanneke.

Het samenstellen van deze zadenmengsels is heel secuur werk: “Het is de kunst om te bepalen welke planten en hoeveel zaden daarvan in een mengsel moeten komen, zodat je een evenwicht hebt in de planten die op de ingezaaide plek komen te staan. In totaal hebben we voor de streektuinmengsels nu vijfentwintig gebieden vastgesteld. Daarvoor gebruiken we zaden van ongeveer driehonderd soorten planten.”

Eén soort, toch verschillend

Net zoals mensen, zijn planten allemaal verschillend. Veel bloemen- en bijenmengsels met inheemse planten, zijn vaak helemaal niet genetisch inheems. Dat heeft ermee te maken dat deze zaden bijvoorbeeld in Oost-Europa worden geteeld en geoogst: de plantsoort is wel hetzelfde, maar de genetische samenstelling is anders – dat komt onze inheemse planten niet ten goede en kan schade aanrichten aan lokale populaties wilde planten. Genetische kwaliteit is dan ook erg belangrijk, vertelt Jojanneke: “Wij verzamelen in natuurgebieden – uiteraard met toestemming – zaden van planten uit hun oorspronkelijke verspreidingsgebied.

Deze zaden verkopen we niet, maar kweken we op tot planten. De zaden daarvan kweken we wéér op en vervolgens worden de zaden die we van die planten oogsten in de zadenmengsels verwerkt. Zo houden we totale controle op de kwaliteit. Bij sommige planten gaat dit proces snel, maar er zijn ook planten, zoals de wilde hyacint, waar je vele jaren mee bezig bent voordat deze zaden gaat zetten.” 

De eigen tuin

Jojanneke laat nog even in hun eigen tuin (eigenlijk de tuin van Jasper Helmantel, mede-eigenaar en fervent tuinier) de verscheidenheid van inheemse planten zien. “Dit is een prachtige, zeldzame plant; de zwartmoeskervel (Smyrnium olusatrum), of bijvoorbeeld de moesdistel (Cirsium oleraceum) wat echt een goede hommelplant is. En vergeet natuurlijk de dagkoekoeksbloem (Silene dioica), slangenkruid (Echium vulgare) of het hartgespan (Leonurus cardiaca) niet.”

Bij hun huis is aan de voorkant een natuurlijke tuin aangelegd met veel kruiden, terwijl aan de andere kant het echt een natuurrijke tuin is, waar inheemse planten en cultivars door elkaar staan, en dat ziet er echt fantastisch uit.

Over Govert

Als natuurgids leid ik graag mensen door onze prachtige natuur en daarnaast ben ik gek op tuinieren! In de serie 'Govert gidst', leid ik jullie graag door de wereld van de natuur(lijke) tuin. Het is echt niet nodig om je tuin volledig op de schop te doen en je favoriete planten bij het compost te zetten. Met kleine aanpassingen kun je vaak al een wereld van verschil maken. Door het delen van inspiratie, praktische tips én verdiepende informatie kunnen we samen in de tuinen van Nederland en België meer ruimte geven aan de natuur. Laat je inspireren en beleef de natuur in je tuin!