Composieten – een waardevolle plantenfamilie voor vele insecten

Door de soortenrijkdom aan composieten, en dus ook hun bloemrijkdoem, is de waarde van deze planten voor insecten groot. Toch wordt deze vaak over het hoofd gezien door de mens. Soorten als bijvoorbeeld Vertakte leeuwentand en Gewoon biggenkruid, hebben misschien toch wat te leiden van hun gelijkenis met de alom bekende Paardenbloem, en staan ook door hun kleur niet vaak op de meeste plantenlijstjes.

Zeer veel insecten kiezen juist wél voor deze planten. Ze zijn goed toegankelijk voor zowel zweefvliegen, die zich met hun zeer korte tong met klavers bijvoorbeeld geen raad weten, als ook geschikt voor allerhande wilde bijen en vlinders.

Er zijn zelfs specifieke bijensoorten die van geen enkele andere plantengroep iets moeten hebben. Dergelijke specialisten van eigenlijk alleen de gele paardenbloem-achtige composieten zoals de gifzwarte Kleine – en Grote roetbij en de goudbruin behaarde Pluimvoetbij is het vooral te doen om het stuifmeel. Dit verzamelen ze voor hun kroost die verder niks anders willen eten. Moeilijke eters opvoeden zal menig ouder niet vreemd zijn. Maar een dieet op basis van de familieleden van Sla, Andijvie en Witlof is wel heel uniek!

Schuilplaats

Composieten hebben verder ook de leuke eigenschap dat ze hun bloemen gedurende de dag actief kunnen sluiten en weer openen. Onder zeer hete omstandigheden zie je dat Gewoon biggenkruid en Gele morgenster voornamelijk ’s ochtends bloeien. Dit is een aanpassing om verdamping van nectar tegen te gaan, maar helpt bij hevige regenval ook om geen stuifmeel te verspillen. Terwijl de Paardenbloem juist ’s avonds sluit en pas weer opent wanneer het warmer wordt.

De genoemde bijen maken hier vaak dankbaar gebruik van door zich, soms met wel handenvol individuen, in de bloemen te verschansen en daar dan beter weer af te wachten.

Composiet: een samenstelling van veel kleine bloemen

De composietenfamilie is een van de meest soortenrijke plantenfamilies op aarde met vaak geringe verschillen tussen soorten. Hierom wordt ze zowel bewonderd als bevreesd bij botanisten. “Heer behoed mij voor composiet en conifeer!” aldus menig tuinbouwschool-student voorafgaand aan een plantentoets.

De familie dankt zijn naam aan het feit dat dat de bloeivorm niet uit één bloem bestaat, maar is samengesteld uit zeer veel kleine bloemen. Al die bloemen bieden afzonderlijk nectar aan, aan insecten die zo gestrikt worden om het stuifmeel van bloem naar bloem te brengen.

Zaden onder de loep

Uit de daaropvolgende bevruchting komen de zaden voort. Een leuke manier waarop composieten hun zaden kunnne verspreiden is met de bekende parachuutjes. Niet alleen Paardenbloemen hebben dit ontwikkeld, maar ook de verschillende planten uit de geslachten van Morgenster en Biggenkruid, en sommige soorten Streepzaden en ook Dubbelkelk.

Naast de bekende pluizenbollen zijn er meer composieten. Denk aan Korenbloem, Duizendblad en ook Bijvoet. Geinig is dat een soort als Korenbloem wel vergelijkbare haren heeft ontwikkeld. De haren staan als een soort kuif op het zaadje, maar de steel die maakt dat de haren de wind kunnen vangen ontbreekt. Duizendblad en Bijvoet hebben geen haren op de zaden, maar weten zich prima te verspreiden.

Paardenbloemen en ook Havikskruiden nemen verder een bijzondere positie in doordat ze in staat zijn zich te klonen. Het vruchtbeginsel in de bloemen heeft bij deze geslachten het vermogen om zich ook zonder enige overdracht van stuifmeel te ontwikkelen tot een zaadje, met precies dezelfde eigenschappen als de ouderplant. Door natuurlijke mutaties zijn er wel verschillende microsoorten ontstaan inmiddels, waarvan er inmiddels meer dan 1.000 zijn beschreven. Dé Paardenbloem bestaat dus eigenlijk niet.

Voor elke toepassing een composiet

Wil je ook composieten toevoegen om meer insecten aan te trekken? Gelukkig is er voor bijna elke groeiomstandigheid wel een composiet te vinden. Wat maakt dat composieten toepassen misschien wel een van de meest effectieve en laagdrempeligste manier is om insecten te helpen in je eigen leefomgeving.

Vertakte leeuwentand, Gewoon biggenkruid, en Klein streepzaad passen heel goed in een bloemenweide. Gele kamille en Gele morgenster passen mooi in een border. Als bodembedekker voor op een dak of tussen de voegen leent Muizenoor zich uitstekend. Is de grond wat vetter, maar wel droog? Groot streepzaad is een mooie oplossing. En overweeg eens een blikvanger als Moerasmelkdistel aan de waterkant. In bosranden kun je Akkerkool en Boerenwormkruid goed kwijt, of waag je eens aan Schaduwkruiskruid.

En als het geel je echt te veel wordt zijn er altijd nog Cichorei, Knoopkruid, en Centaurie.