Zaden jagen voor ons botanisch erfgoed

Water en wind voerden wilde plantenzaden naar de basaltblokken van de Afsluitdijk. De gelukkige vonden houvast en wortelden tussen de stenen in vochtig zout slib. De ecologische omstandigheden op de Afsluitdijk zijn uniek. En daarmee de vegetatie ook.

‘De dijk, een kunstmatige rotskust, is allesbehalve natuur, maar er heeft zich wel bijzondere natuur op gevestigd zoals Zeekool en Zeelathyrus’, aldus Nils van Rooijen, plantenecoloog bij Wageningen Environmental Research. Alle reden voor stichting Het Levend Archief om zaden te oogsten op de Afsluitdijk voor de uitvoerende werkzaamheden begonnen voor de dijkversteviging.

Duizenden zaden werden er afgelopen jaren verzameld op de dijk, onder meer door Ben Bruinsma, vrijwilliger voor Het Levend Archief. ‘Gisteren heeft Ben wederom een halve kilo zaad verzameld van de Wilde kool. Dat is onze ‘oerboerenkool’ en is de plant waaruit al onze broccoli, boerenkool en andere koolsoorten zijn ontwikkeld. Dat is toch bijzonder!’, aldus Van Rooijen.

De gewonnen ‘Afsluitdijkzaden’ liggen overal: op de zolder in het stadhuis in Leeuwarden, bij Nils van Rooijen thuis (ter voorbereiding op het experiment), maar er ligt ook een groot deel onder de juiste temperatuur veilig opgeslagen in een speciale zaadkluis bij Cruydt-Hoeck. Een klein deel van deze kostbare zaden is toegevoegd aan de Nationale Zadencollectie in Nijmegen. De overige kilo’s worden ingezet voor herintroductie op de Afsluitdijk.

En dat herintroduceren is geen sinecure. Het oude verweerde basalt wordt vervangen door nieuw en leeg beton en hoe zorg je er nu voor dat een zaadje genoeg houvast vindt om te kiemen tussen die grote zware betonblokken en niet wegspoelt bij de eerste de beste golf?

Begin december hebben Nils van Rooijen en Joop Schaminée met hulp van onder andere Ben Bruinsma in weer en wind een eerste experiment opgezet op de dijk. Er zijn speciale zaadbolletjes gemaakt in de kas van Cruydt-Hoeck: een balletje van een soort specie van leem, klei uit het depot van Breezanddijk en dit gebiedseigen materiaal gemengd met vermalen zeewier. Het zeewier is ook verzameld op de Afsluitdijk en dient als meststof. In dat balletje zitten drie zaadjes. Er zijn vijf soorten gebruikt om balletjes mee te vullen: Zeekool, Wilde kool, Strandbiet, Zeevenkel en Zeelathyrus. ‘In maart verwachten we de eerste resultaten te kunnen zien. Afhankelijk daarvan willen we in het najaar van 2021 gaan zaaien voor 2022. Niet eerder, want we willen dat de zaden onder de meest ideale omstandigheden kunnen kiemen. Als de plant nog niet goed is ontwikkeld, dan spoelt zo’n jong kiemplantje mogelijk weg. We kopiëren daarom de strategie van de plant zelf en zaaien in het najaar. Ontkiemt en overleeft de plant het komende jaar? is onze belangrijkste vraag. Wij experimenteren in een paar dijkvakken op de Afsluitdijk die al verstevigd zijn om antwoord te krijgen. Uiteindelijk wordt de 32 kilometer lange dijk aan de hand van ons advies door Bureau Waardenburg en Rijkswaterstaat ingezaaid.’ Om inheemse planten een grotere overlevingskans te bieden zijn door aannemersconsortium Levvel speciale op-basalt-lijkende betonblokken ontworpen, zogenaamde quattroblocks. Foto: Zeekool (Crambe maritima)

Stichting Het Levend Archief

Waar plantenverzamelaars al eeuwen de hele wereld afreizen voor bijzondere exotische soorten, jaagt stichting Het Levend Archief met hetzelfde enthousiasme naar inheemse zaden in het thuisland. Alles voor het behoud van ons botanisch erfgoed, de inheemse wilde plant! Sanne Bloemink, journalist bij de Groene Amsterdammer, ging destijds mee op pad naar de Afsluitdijk en schreef er een heerlijke reportage over. https://www.groene.nl/artikel/een-buik-vol-fladderende-vlinders

Stichting Het Levend Archief is betrokken bij projecten die zich richten op het behoud en de versterking van populaties van Nederlandse wilde planten, en dan in eerste instantie met name de zeldzame Rode Lijstsoorten. Doel is de genetische diversiteit van wilde planten veiligstellen door zaden te verzamelen van inheemse plantensoorten en ze op te slaan in de Nationale Zadencollectie. Jojanneke Bijkerk is namens Cruydt-Hoeck nauw betrokken bij Het Levend Archief en schreef samen met Joop Schaminée, botanicus en hoogleraar vegetatiekunde aan de Wageningen Universiteit en de Radboud Universiteit Nijmegen, een helder artikel over de noodzaak van deze missie. http://www.stichtingoase.nl/doc/pdf/2018_voorjaar_zaden-bewaren---over-het-levend-archief-voor-wilde-planten.pdf