Aanleg en beheer van meerjarig bloemrijk grasland

Onder bloemrijk grasland verstaan we een vegetatie met meerjarige bloemen en grassen, ook al zaaien we die laatste meestal niet mee. De vegetatie is gebaat bij weinig verstoring van de bodem, maar een- of tweemaal per jaar maaien en afvoeren van het maaisel is noodzakelijk om de bloemrijkdom te behouden.

Een bloemrijk hooiland dat we met onze meerjarige mengsels nastreven, is onderdeel van ons eeuwenoude cultuurlandschap en is dus door de mens gecreëerd. Zonder het te weten, hebben de boeren van toen bijzondere vegetaties laten ontstaan. Juist de kleinschalige manier van werken zorgde ervoor dat ook veel wilde dieren zich hier thuis voelden. Deze waardevolle vegetaties zijn in de vorige eeuw grotendeels verloren gegaan door schaalvergroting, ontwatering en overbemesting. Op een voedselrijke bodem groeien met name grassen sneller en zij verdringen de bloemplanten. Als gevolg hiervan zijn veel wilde planten en de bijbehorende insecten, vogels en andere dieren zeldzaam geworden of zelfs uit ons land verdwenen.

Door het opnieuw creëren van bloemrijke graslanden dragen we bij aan het herstel van de biodiversiteit. De natuurlijke verspreiding van planten via wind, water, vogels en andere dieren, is een zeer langzaam proces, waardoor kolonisatie van een gebied soms enkele honderden tot duizenden jaren in beslag kan nemen. Door in te zaaien met wildebloemenzaden wordt de natuur een handje geholpen en kunnen we dit proces aanzienlijk versnellen.

Toepassingsmogelijkheden

Het aanleggen van een bloemrijk grasland in het openbaar groen is een uitstekend alternatief voor traditioneel groenbeheer. Op iedere plek waar een gemaaide grasvegetatie is, kunt u in principe een bloemrijk grasland aanleggen. Denk hierbij aan wegbermen, parken en plantsoenen, maar ook verkeersknooppunten zoals rotondes en klaverbladen. In tuinen en parken kan bloemrijk grasland aangelegd worden als zelfstandige bloemenweide, maar ook als onderbegroeiing en als moerasvegetatie. Doordat er op het bloemrijk grasland een verschralingsbeheer wordt toegepast, kan de maaifrequentie worden teruggedrongen tot één tot twee keer per jaar. Dat kan een aanzienlijke besparing opleveren. Soms is de uitgangssituatie dermate schraal dat maaien vele jaren niet nodig is.

Een meerjarige bloemenweide aanleggen

Een meerjarige bloemenweide komt het best tot bloei op een schrale(re) bodem. Is de bodem zeer voedselrijk? Er zijn verschillende methoden om de bodem te verschralen.

Optie 1. Verschralen bij aanleg. Een kostbare maar effectieve methode om bij de aanleg te verschralen. Daarnaast kunt u de teeltlaag en de onderliggende schralere laag omwisselen.

Optie 2. Aanbrengen van een van buitenaf aangevoerde schrale grondsoort op de bestaande bodem. Deze schrale laag kun u enigszins met de onderliggende teeltlaag mengen. Hierbij spreken we van een laag van ten minste twintig tot dertig centimeter.

Optie 3. Verschralen met behoud van de oorspronkelijke bodem kan door een aantal jaren het grasland of akkerland uit te mijnen door wél te oogsten, maar niet te bemesten. Bij zwaar bemeste grond kan dit tien jaar of langer duren.

Bloeiperiode verlengen?

Voeg voorjaarsbollen toe die geschikt zijn voor verwildering. De voorjaarsbloei van de bollen en knollen wordt opgevolgd door een bloeiende kruidenvegetatie. Terwijl het loof van de bollen en knollen afsterft, staat de weide opnieuw in volle bloei. Het afsterven van het loof is va belang voor de bloei van de bollen en knollen in het volgende jaar. Een combinatie van bollen, knollen en bloemenweide pakt het beste uit op een bodem die niet te rijk of niet te schraal is. Bloembollen verlangen een iets rijkere bodem en een bloemrijk grasland juist een schralere bodem.

Tip 1. Bollen mogen niet te nat staan, een nattere plek is ongeschikt voor deze combinatie.

Tip 2. Plant niet teveel bollen, dit kan de bloemenweide verstoren.

Tip 3. Plant bij nieuwe aanleg eerst de bollen en ga daarna zaaien.

Tip 4. Pas het maairegime enigszins aan op de bollen en maai de bloemenweide kort eind oktober-begin november.

Vochtige terreinen

Op zeer vochtige terreinen kunt u bloemrijke situaties bereiken bij een schrale tot matig voedselrijke bodem. Ook kunnen droge gronden (opnieuw) vernat worden. Voor een succesvol resultaat moet de bodem wel jaarrond vochtig blijven. Bij langdurige uitdroging van de bodem kan juist weer verruiging en vergrassing optreden. Denkt u bij de aanleg daarom goed na over de waterhuishouding in relatie tot het gewenste eindbeeld.

Overgangen voor meer soortenvariatie

In een bloemrijk grasland zijn het vooral de gradiënten (overgangen) die de grootste soortenvariatie opleveren. Door het vergraven van het terrein ontstaan overgangen tussen droog en vochtig, voedselrijk en voedselarm, zuur en kalkrijk. Voedingsstoffen worden van hogere delen uitgespoeld naar de lagere delen in een terrein.

Tip. De voedselrijke teeltlaag kan gebruikt worden om heuvels van te maken, die worden afgedekt met een schralere laag.

Door het aanbrengen van bosschages ontstaan bovendien gradiënten tussen licht en donker. Kijk wel eerst goed naar wat u al heeft. Misschien liggen in het terrein al waardevolle eeuwenoude landschapsstructuren. Het is zonde als deze onherstelbaar worden vernietigd.

Zaaien

Voordat er gezaaid kan worden, moet de bodem zaaiklaar gemaakt worden. Hier leest u alles over vegetatie verwijderen. Hoe u het beste kunt zaaien leest u hier. Omdat we bij een bloemrijk grasland meteen kunnen maaien is de toepassing van de 'valszaaibedmethode' niet nodig, tenzij u veel zaden van Ridderzuring of grassen in de grond verwacht.

Maai als het gewas is uitgegroeid, maar nog niet is ingestort.

Maaibeheer van bloemrijk grasland

Waarom maaien?

In een vegetatie concurreren planten om licht. Om zoveel mogelijk soorten planten in de vegetatie te behouden is een open vegetatiestructuur van groot belang. Daarin kunnen ook de kleinere en langzaam groeiende soorten overleven en kan bovendien nieuwe kieming plaatsvinden. Hét middel om de structuur van de vegetatie te beïnvloeden is door te maaien en het maaisel af te voeren. Hierdoor zorg je direct voor openheid en voer je bovendien voedingsstoffen af (verschralen), waardoor planten op den duur minder hard groeien. Zo komt er langzaam maar zeker ruimte voor steeds meer bloemen en neemt het aandeel grassen en ruigtekruiden (zoals brandnetel) af. Het is de kunst om de ontwikkeling van de vegetatie goed te volgen en hierop het maaibeheer af te stemmen.

Zonder te maaien zal de bloemenweide snel in een ruigte en uiteindelijk in een bos veranderen. Dat is het natuurlijke proces van successie. Waarbij het proces ook nog wordt versneld door een hoge stikstofdepositie, afkomstig van landbouw, verkeer en industrie.

Wanneer maaien? Hoe vaak maaien?

Het juiste maaitijdstip is afhankelijk van het doel dat je hebt. Daarnaast hangt het tijdstip en de frequentie van maaien af van de grondsoort en de voedselrijkdom van de bodem. Denkend aan de werkwijze van een ouderwetse boer, dan maai je als het gewas uitgegroeid is, maar nog niet is ingestort. Maar als je wilt verschralen, is het soms ook nodig om tijdens de boei al te maaien. Als algemeen uitgangspunt voor een verschralingsbeheer kun je onderstaande tabel aanhouden.

Vergrassing - Ratelaar om grassen te onderdrukken

In sommige, niet al te zwaar bemeste situaties kunt u Ratelaar (Rhinanthus) zaaien. Dit kan op de meeste grondsoorten, behalve zware kleigrond. De bodem kan vrij droog tot vochtig en redelijk nat zijn. Deze éénjarige bloem parasiteert op gras en kan zo de grassen in de vegetatie enigszins onderdrukken. Hierdoor krijgen bloemen in een grasland meer kans om zich te ontwikkelen. Ratelaar maakt onderdeel uit van verschillende Cruydt-Hoeckmengsels, maar kan ook los bijgezaaid worden tussen juli en de late herfst. Voor het zaaien dienen de aanwezige grassen kort te worden gemaaid zodat de zaden van Ratelaar bij de bodem kunnen komen. Als de grasmat te dicht is, kan de grond eventueel een beetje worden opgeruwd. Op plaatsen waar Ratelaar groeit en bloeit, mag u pas maaien als de zaden rijp zijn en beginnen te vallen. Dit is ongeveer na eind juli. Zaai voor introductie van Ratelaar 0,5 tot 1 gram/m2 afhankelijk van het budget. Als u niet zeker weet of Ratelaar op de gewenste plek wil groeien, voer dan eerst een zaaiproef uit. In zeer voedselrijke situaties is het effect soms beperkt.

Verschralen bij aanleg

Als de bodem zeer voedselrijk is, kunt u kiezen voor een kostbare, maar effectieve methode om de bodem reeds bij aanleg te verschralen: het afvoeren van de vruchtbare teeltlaag. Daarnaast kunt u de teeltlaag en de onderliggende schralere laag, indien aanwezig, omwisselen, waarbij u de teeltlaag naar beneden brengt en afdekt door de naar boven gehaalde schralere onderlaag. In sommige gevallen is ook het aanbrengen van een van buitenaf aangevoerde schrale grondsoort, bijvoorbeeld zand, op de bestaande bodem een mogelijkheid. Deze schrale laag kunt u enigszins door de onderliggende teeltlaag werken. Hierbij spreken we wel van een laag van tenminste twintig tot dertig centimeter. Verschralen met behoud van de oorspronkelijke bodem kan door een aantal jaren het grasland of akkerland uit te mijnen door wel te oogsten, maar niet te bemesten. Bij zwaar bemeste grond kan dit tien jaar of langer duren.

Gradiënten

In een bloemrijk grasland zijn het vooral de gradiënten (overgangen) die de grootste soortenvariatie in zich hebben. Door het vergraven van het terrein ontstaan overgangen tussen droog en vochtig, voedselrijk en voedselarm, zuur en kalkrijk. Voedingsstoffen worden van hogere delen uitgespoeld naar de lagere delen in een terrein. Maak gebruik van dit gegeven bij het streven naar diversiteit. Hierbij kunnen bijvoorbeeld van de voedselrijke teeltlaag heuvels gemaakt worden, die worden afgedekt met een schralere laag. Door het aanbrengen van bosschages ontstaan bovendien gradiënten tussen licht en donker. Denk wel eerst goed na voordat u grootschalige ingrepen gaat doen en kijk goed wat u al heeft. Het is eeuwig zonde als u waardevolle eeuwenoude landschapsstructuren onherstelbaar vernietigt.

Maaischema voor bloemrijk grasland

Globale richtlijnen voor maaitijden in bloemrijk grasland vindt u in de tabel hieronder. Er zijn meer variabelen en verfijningen mogelijk, bijvoorbeeld door gefaseerd maaibeheer.

Categorie Zaad Mengsel

Zie ook

Planten geschikt voor in de volle --

Grassoorten geschikt voor bermen en plantsoenen

Mengsels geschikt voor dierenweides en boerderijen

Grassoorten geschikt voor bermen en plantsoenen

Planten geschikt voor in de volle --

Grassoorten geschikt voor bermen en plantsoenen

Mengsels geschikt voor dierenweides en boerderijen

Grassoorten geschikt voor bermen en plantsoenen

Vind alles terug in onze catalogus, inclusief handleiding en handige tips

In onze Handleiding & catalogus 2022 vind je ons assortiment inheemse wilde bloemenzaden en mengsels, tips en alle informatie die je nodig hebt om van jouw bloemenweide een succes te maken.

PDF downloaden Bestellen

Samen werken aan meer biodiversiteit

Biodiversiteitsherstel werkt! Steeds weer zien we dat als we planten terugbrengen, dieren vanzelf volgen. Het is opwindend, inspirerend en motiverend om zo steeds meer bij te dragen aan biodiversiteitsherstel.

Tegelijk kunnen we niet zomaar alles overal zaaien en planten. De juiste planten op de juiste plaats, met daaraan gekoppeld het juiste beheer. Dit is essentieel voor ecologisch herstel, in plaats van onbedoelde schade aan te brengen aan onze natuurlijke populaties.

Jojanneke Bijkerk & Jasper Helmantel

Lees meer over ons ›

Samen komen we verder!

We willen bijdragen aan het vergroten van de biodiversiteit en het ecologisch herstel in Nederland. Maar dit kunnen we alleen in samenwerking met anderen. Daarom werken we continue samen met partners om natuurlijke bloemenweides te verwezenlijken.

Lees meer over partners ›

Naar de webshop ›